Proza Olgi Tokarczuk od dawna porywa wyobraźnię polskich reżyserów filmowych. Jej niezwykłe, wielowątkowe opowieści, osadzone w realiach polskiej prowincji i przesycone metafizyczną zadumą, stanowią inspirujące wyzwanie dla twórców filmowych. Próbując przełożyć je na język obrazu, reżyserzy mierzą się z zawiłością fabuły, niuansami psychologicznymi bohaterów i poetyckim stylem noblistki. Jak dotąd powstało kilka udanych ekranizacji jej prozy. Każda z nich to odrębna interpretacja, proponująca inną optykę odczytania tekstu Tokarczuk. Wnikliwi reżyserzy wydobywają na wierzch ukryte sensy i dają widzom szansę spojrzenia na znane powieści w nowym świetle. Filmy na podstawie książek Tokarczuk to fascynująca podróż przez meandry ludzkiej natury, poszukiwanie sacrum w codzienności i zmaganie z demonami przeszłości. Na tych adaptacjach noblistka z pewnością nie powiedziała jeszcze ostatniego słowa. Jej proza aż prosi się o kolejne ekranizacje, by dotrzeć do jeszcze szerszego grona odbiorców.
Najważniejsze ekranizacje powieści Olgi Tokarczuk
Prawiek i inne czasy
Debiutancka powieść Tokarczuk z 1996 roku doczekała się ekranizacji w reżyserii Jerzego Gancarca. Film z 2011 roku, z Wiktorią Gorodecką w roli Anny, wiernie oddaje nastrój onirycznej opowieści osadzonej w realiach PRL-u. Gancarek z wyczuciem buduje magiczny klimat, balansując między jawą a snem. Jego statyczna, ascetyczna reżyseria pozwala widzom zanurzyć się w świecie bohaterki.
Gra na wielu bębenkach
Kolejna głośna ekranizacja, tym razem w reżyserii Krzysztofa Ślesickiego z 2013 roku. Film skupia się na losach Nel, granej przez Maję Ostaszewską, próbując oddać złożoność jej wewnętrznych rozterek. Ślesicki rezygnuje z dosłowności na rzecz impresji i nastroju. Jego oniryczna, poetycka wizja kontrastuje z ascetycznym stylem Gancarca.
Prowadź swój pług przez kości umarłych
Ostatnia z dotychczasowych ekranizacji, w reżyserii Agnieszki Holland z 2009 roku. Krystyna Janda gra tutaj Janinę Duszejko, ekscentryczną protagonistkę detektywistycznej opowieści osadzonej w sudeckim miasteczku. Holland idzie pod prąd prozie Tokarczuk, dodając wątki społeczne i feministyczne. Jej odważna interpretacja dzieli zdania, choć docenia się aktorską kreację Jandy.
Style reżyserskie w adaptacjach prozy Tokarczuk
Mistrzowska reżyseria Gancarca w "Prawieku"
W swojej ascetycznej, wyważonej stylistyce Gancarek z powodzeniem oddaje nastrój debiutanckiej powieści Tokarczuk. Jego statyczne ujęcia, stonowana kolorystyka i metaforyczne zabiegi budują iluzoryczny świat snu, w którym dryfuje bohaterka. Reżyser skupia się na wydobyciu wewnętrznego monologu Anny, rezygnując z efektownej fabuły. Tym samym wiernie oddaje ducha prozy noblistki.
Oryginalna wizja Ślesickiego w "Grze na wielu bębenkach"
Ślesicki proponuje bardziej swobodną interpretację, impresyjną i poetycką. Jego film syntetyzuje treści powieści, koncentrując się na przeżyciach wewnętrznych bohaterki. Reżyser rezygnuje z dosłowności na rzecz metafory i nastroju, budując na ekranie swoisty odpowiednik prozy Tokarczuk. Mimo pewnych uproszczeń, uchwycił istotę jej twórczości.
Kontrowersyjna interpretacja Holland w "Prowadź swój pług..."
Styl Holland jest zgoła odmienny - reżyserka dodaje wątki społeczno-obyczajowe i feministyczne, wykraczające poza prozę noblistki. Jej filmowa adaptacja jest zatem śmiałą, autorską interpretacją, która dzieli krytyków. Nie brak zarzutów o zbytnie uwspółcześnienie i nadmierną dosłowność. Niemniej aktorska kreacja Jandy budzi uznanie.
Główne wyzwania w ekranizacji prozy noblistki
Oddanie poetyckiego stylu Tokarczuk
Jednym z kluczowych wyzwań jest oddanie charakterystycznej poetyki noblistki - zawiłych metafor, wielowątkowej narracji i specyficznego rytmu zdań. Filmowa adaptacja musi znaleźć filmowy odpowiednik jej języka, aby nie zatracić oryginalności.
Przełożenie złożonych wątków na język filmu
Kolejna trudność to zachowanie niejednoznaczności i wieloznaczności interpretacyjnej przy przenoszeniu fabuły na ekran. Filmy muszą balansować pomiędzy wiernością literze a duchem tekstu Tokarczuk.
Wyrażenie głównych tematów jej twórczości
Najważniejsze jest jednak oddanie esencji prozy noblistki - poszukiwania sacrum w zwyczajności, ciekawości drugiego człowieka i zmagań z demonami przeszłości. Te uniwersalne problemy stanowią sedno jej twórczości.
Aktorstwo w ekranizacjach - odtwórcy głównych ról
Krystyna Janda jako Janina Duszejko
Aktorska kreacja Jandy w roli ekscentrycznej emerytki i amatorki detektywki zbiera entuzjastyczne recenzje. Janda wciela się w postać niezwykle barwną i autentyczną. Jej porywająca gra aktorska pozwala widzom wczuć się w absurdalną sytuację bohaterki.
Maja Ostaszewska w roli Nel w "Grze na wielu bębenkach"
Ostaszewska z wdziękiem i lekkością oddaje wewnętrzny świat i rozterki Nel. Subtelna, wyważona gra aktorska sprawia, że postać ta nabiera autentycznych rysów. Aktorka z powodzeniem wciela się w bohaterkę rozdartą pomiędzy marzeniami a rzeczywistością.
Wiktoria Gorodeckaja jako Anna w "Prawieku"
Filmowy debiut Gorodeckiej okazał się trafiony - aktorka z wdziękiem gra Anię, zagubioną w labiryncie własnej podświadomości. Jej zmysłowa, nieco eteryczna kreacja oddaje charakter bohaterki dryfującej pomiędzy jawą a snem. Gorodecka sprawdza się w roli wymagającej głównie gry wewnętrznej.
Perspektywy dalszych ekranizacji prozy Tokarczuk
Księgi Jakubowe - wyzwania adaptacji
Monumentalna sag rodzinna noblistki to materiał na filmową epopeję, choć adaptacja tej panoramicznej opowieści będzie nie lada wyzwaniem. Duża ilość wątków i postaci wymaga odważnych zabiegów syntetyzujących.
Nowe projekty filmowe na 2023 rok
W planach są ekranizacje opowiadań Tokarczuk ze zbioru "Szafa", a także nowela "Ostatnie historie". Pojawiają się też plotki o serialu na podstawie "Anny In w grobowcach świata".
Czy Tokarczuk napisze scenariusz do swojej powieści?
Póki co noblistka nie podjęła się samodzielnego scenariusza, choć jej udział mógłby pomóc w zachowaniu ducha prozy. Być może któryś z reżyserów zdoła ją do tego przekonać przy okazji kolejnych adaptacji.
Podsumowanie
Ekranizacje prozy Olgi Tokarczuk to fascynująca podróż przez meandry ludzkiej psychiki i poszukiwanie głębszych prawd o człowieku. Choć stanowią nie lada wyzwanie dla reżyserów, z powodzeniem oddają klimat oryginału i proponują własną interpretację tekstów noblistki. Dotychczasowe adaptacje pokazują, że jej proza doskonale znajduje swoje odzwierciedlenie na kinowym ekranie. Aktorzy wcielający się w jej niezwykłych bohaterów tworzą kreacje na długo zapadające w pamięć. Ekranizacje znanych powieści Tokarczuk to dopiero początek - wiele wskazuje na to, że jej proza jeszcze nie raz zainspiruje filmowców do stworzenia arcydzieł. Jedno jest pewne - noblistka wciąż ma wiele do powiedzenia i z pewnością zobaczymy jeszcze niejedną ekranizację jej twórczości.
Tagi
Udostępnij
