Reportaże Ryszarda Kapuścińskiego od lat inspirują twórców filmowych. Te niezwykłe dzieła literatury faktu zawierają bogactwo barwnych opisów, refleksji i przemyśleń, które z powodzeniem przenoszone są na ekran. Kapuściński jak nikt inny potrafił uchwycić klimat miejsc i epok, nierzadko burzliwych czy dramatycznych. Stąd jego reportaże są wdzięcznym materiałem dla reżyserów podejmujących próbę filmowej adaptacji. Do tej pory powstało kilka takich produkcji, za każdym razem innych pod względem formy, ale zawsze wierne duchowi prozy mistrza reportażu.
Ryszard Kapuściński jako reporter i literat
Najważniejsze reportaże Ryszarda Kapuścińskiego
Ryszard Kapuściński był autorem kilkudziesięciu książek, głównie zbiorów reportaży, które przyniosły mu międzynarodową sławę. Do jego najważniejszych dzieł należą m.in. "Cesarz", "Heban", "Wojna futbolowa", "Imperium", "Szachinszach", "Podróże z Herodotem" czy "Ten Inny". Kapuściński specjalizował się w literaturze faktu, choć jego reportaże zawierały także elementy beletrystyki. Opisywał w nich wydarzenia historyczne, konflikty zbrojne, upadki dyktatur, ale także obyczaje, kulturę i codzienność zwyczajnych ludzi na całym świecie.
Styl reportaży Kapuścińskiego
Styl reportaży Kapuścińskiego charakteryzował się barwnością języka, plastycznością obrazów i dbałością o szczegóły. Kapuściński nie stronił od metafor i porównań, dzięki czemu w prosty sposób oddawał nastrój i klimat opisywanych miejsc. Jego teksty nasycone były liryzmem. Jednocześnie cechowała je precyzja, rzeczowość i dbałość o fakty. Dzięki połączeniu tych elementów reportaże Kapuścińskiego były niezwykle sugestywne i plastyczne.
Nagrody i wyróżnienia
Za swoją twórczość Kapuściński otrzymał wiele prestiżowych nagród, m.in. Order Orła Białego, tytuł doktora honoris causa kilkunastu uczelni, nagrodę Fundacji im. Kościelskich, nagrodę Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji "Za wybitne osiągnięcia w dziedzinie reportażu telewizyjnego i radiowego". Był jednym z najczęściej tłumaczonych polskich autorów, jego książki przetłumaczono na ponad 30 języków.
Reportaże Kapuścińskiego na ekranie
Proces adaptacji literatury faktu na film
Ekranizacja reportaży Kapuścińskiego była zawsze dużym wyzwaniem. Twórcy musieli znaleźć odpowiednią formułę, by oddać klimat jego prozy, nie rezygnując jednocześnie z wymogów kina. Niektórzy szli w kierunku filmu dokumentalnego, inni fabularyzowali reportaż, dodając wątki i postaci. W każdym przypadku istotne było zachowanie stylu Kapuścińskiego, jego spojrzenia i wrażliwości. Reżyserzy sięgali po różne zabiegi, by jak najpełniej oddać w warstwie wizualnej to, co Kapuściński przekazał słowem.
Najważniejsze ekranizacje reportaży
Do najważniejszych ekranizacji reportaży Kapuścińskiego należą: film "Busz po polsku" w reżyserii Grzegorza Królikiewicza na podstawie książki pod tym samym tytułem, opowiadający o wojnie domowej w Angoli; "Chrystus z karabinem na ramieniu" w reż. Sylwestra Chęcińskiego o rewolucji w Gwatemali; czy ostatnio powstały "Cesarz" w reż. Grażyny Plebanek i Przemysława Muchy, będący filmową interpretacją reportażu o upadku cesarstwa Etiopii.
Wierność adaptacji wobec oryginałów
Twórcy filmowych adaptacji na ogół starali się pozostać wierni duchowi prozy Kapuścińskiego. Nie zawsze udawało im się jednak oddać niuanse jego stylu. Bywało, że w poszukiwaniu efektownych obrazów filmowych tracili z pola widzenia subtelność języka reportera. Niemniej na ogół ekranizacje reportaży Kapuścińskiego uważane są za udane odczytania jego twórczości. Szczególnie doceniany jest film "Busz po polsku" jako pełna napięcia, dynamiczna fabuła oddająca ducha tekstu.
„Busz po polsku” jako filmowa adaptacja
Treść i forma reportażu „Busz po polsku”
"Busz po polsku" to reportaż Ryszarda Kapuścińskiego z pierwszej połowy lat 70., opisujący trwającą w Angoli wojnę domową po uzyskaniu przez ten kraj niepodległości. Autor przedstawia chaos i okrucieństwo panujące w trakcie walk różnych frakcji. Ukazuje te wydarzenia z perspektywy prostego człowieka, starającego się przetrwać w tym koszmarze. Język reportażu jest plastyczny, pełen sugestywnych obrazów i scen.
Reżyseria i obsada filmu
Ekranizację reportażu wyreżyserował w 1979 roku Grzegorz Królikiewicz. W rolach głównych wystąpili: Bogusław Linda jako dziennikarz Ryszard, Zbigniew Zapasiewicz oraz Ryszard Filipski. Zdjęcia zrealizował Witold Sobociński. Film nakręcono w Polsce, jako plenery wykorzystano m.in. Karkonosze. Scenariusz napisali Królikiewicz i Janusz Lech Norek.
Odbiór filmu przez krytyków
"Busz po polsku" spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem krytyki. Chwalono przede wszystkim aktorstwo Bogusława Lindy, reżyserię Królikiewicza i zdjęcia Sobocińskiego, które oddały atmosferę reportażu Kapuścińskiego. Doceniono też scenariusz, wierne pierwowzorowi. Film uznano za jedną z ciekawszych polskich produkcji lat 70. Podkreślano duże walory artystyczne tej adaptacji.
„Chrystus z karabinem na ramieniu” w kinie
Główne wątki reportażu o rewolucji w Gwatemali
Reportaż "Chrystus z karabinem na ramieniu" opowiada o rewolucji w Gwatemali w 1954 roku, kiedy to obalono rządy prawicowego dyktatora Carlos Castillo Armasa. Kapuściński opisuje walkę partyzantów, terror ze strony władz, dramat ludności cywilnej. Ukazuje rewolucję oczami jej uczestników. Tytułowa postać Chrystusa z karabinem symbolizuje połączenie walki zbrojnej z głęboką wiarą rewolucjonistów.
Realizacja filmu fabularnego na podstawie książki
W 1988 roku na podstawie reportażu powstał film fabularny w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego. W rolach głównych wystąpili: Sławomir Holland, Jan Machulski i Juliusz Kalinowski. Scenariusz napisał Wojciech Lepianka. Film nakręcono w Hiszpanii i Meksyku, co pozwoliło oddać klimat Ameryki Środkowej. Dzieło Chęcińskiego to przykład udanej fabularyzacji prozy Kapuścińskiego.
Odniesienie do wydarzeń historycznych
Mimo fabularnej formy, film wiele zawdzięcza reportażowi Kapuścińskiego. Oddaje atmosferę i realia rewolucji w Gwatemali, jej podłoże społeczne i polityczne. Dzięki temu jest cennym obrazem ważnych wydarzeń historycznych widzianych oczami znakomitego reportera. Stanowi też hołd dla dramatu prostego człowieka uwikłanego w tryby Historii.
„Cesarz” - ostatnia ekranizacja
Geneza reportażu o upadku cesarstwa Etiopii
"Cesarz" to kultowy reportaż Kapuścińskiego z 1978 roku opisujący upadek cesarstwa Etiopii. Powstał na podstawie relacji naocznych świadków obalenia cesarza Hajle Syllasje I. Ukazuje schyłek feudalnej monarchii, walkę nowej władzy z anachronicznym systemem. Kapuściński przedstawia te wydarzenia z perspektywy dworzan i służby pałacowej.
Adaptacja na film dokumentalny
W 2020 roku miała miejsce premiera filmu dokumentalnego "Cesarz" w reżyserii Grażyny Plebanek i Przemysława Muchy. Wykorzystuje on materiały archiwalne, fragmenty reportażu w odczytaniu Macieja Stuhra oraz wywiady m.in. z Ryszardem Kapuścińskim. Dokument przybliża postać reportera i genezę jego kultowego dzieła o upadku cesarstwa.
Wpływ na odbiór twórczości Kapuścińskiego
Film wpisuje się w nurt zainteresowania Kapuścińskim i jego twórczością. Przybliża postać reportera młodszym widzom. Obnaża mechanizmy powstawania reportaży, problematykę granicy między fikcją a faktem. Wywołał też ponowną debatę na temat wiarygodności i stylu pisarstwa autora "Cesarza". Z pewnością przyczynił się do utrwalenia legendy Kapuścińskiego.
Znaczenie reportaży Kapuścińskiego w kinie
Reportaż jako materiał źródłowy dla filmowców
Reportaże Ryszarda Kapuścińskiego stanowią fascynujący materiał dla twórców filmowych. Ich walory literackie, sugestywność, nośność tematyczna sprawiają, że filmowcy chętnie sięgają po prozę mistrza reportażu. Jego książki dostarczają gotowych fabuł, postaci, dialogów. Pozwalają też spojrzeć na wydarzenia historyczne w nowatorski, niebanalny sposób.
Wpływ na popularyzację twórczości pisarza
Ekranizacje reportaży Kapuścińskiego przyczyniły się do popularyzacji jego twórczości, zwłaszcza wśród młodego pokolenia. Filmy na podstawie jego książek pozwoliły dotrzeć do szerszej publiczności, która być może nie sięgnęłaby po prozę pisarza. Dzięki ekranizacjom, takim jak "Busz po polsku" czy "Cesarz", reportaże Kapuścińskiego zyskały nowe życie i kolejne pokolenia czytelników.
Przyszłość - nastę Podsumowanie
Podsumowanie
Reportaże Ryszarda Kapuścińskiego od lat stanowią inspirację i materiał źródłowy dla twórców filmowych. Kilka jego książek doczekało się ekranizacji - w formie fabularnej, jak i dokumentalnej. Choć nie zawsze udawało się w pełni oddać niuanse stylu Kapuścińskiego, to jednak jego reportaże zyskiwały dzięki temu nowe życie i docierały do szerszej publiczności. Filmy na podstawie prozy mistrza reportażu spotykały się zazwyczaj z dobrym przyjęciem krytyków i widzów. Być może w przyszłości powstaną kolejne adaptacje, które pozwolą ponownie przeżyć te niezwykłe historie i spojrzeć na nie oczami wybitnego reportera. Jest w czym wybierać - bibliografia Kapuścińskiego liczy przeszło 20 pozycji.
Tagi
Udostępnij
